عوارض جسمی، روحی و روانی

عوارض تنهایی در دوران سالمندی

یکی از مشکلات شایع در دوران سالمندی تنهایی و انزوا است که به‌سرعت پیامدهای منفی فراوانی بر سلامت جسمی و روانی افراد مسن می‌گذارد. جمعیت سالمندان در حال رشد است و بر اساس آمار سازمان جهانی بهداشت، تا سال ۲۰۳۰ یک ششم جمعیت جهان را افراد بالای ۶۰ سال تشکیل خواهند داد. در این میان باید توجه داشت که حدود یک چهارم سالمندان در کل جهان تنهایی و انزوای اجتماعی را تجربه می‌کنند که از مهم‌ترین عوامل خطر بروز مشکلات روانی در این گروه سنی به‌شمار می‌رود. تحقیقات داخلی نیز نشان می‌دهد بین ۱۲ تا ۴۰ درصد افراد بالای ۶۵ سال ایران احساس تنها بودن را تجربه می‌کنند. با وجود این شیوع بالا، خطرات ناشی از این احساس اغلب نادیده گرفته می‌شود؛ در حالی‌که مطالعات نشان می‌دهند تنهایی می‌تواند حتی مرگ زودرس را تسریع کند. گزارش جدید WHO بیان می‌کند احساس تنهایی با حدود ۱۰۰ مرگ زودرس در ساعت در جهان مرتبط است . بنابراین تنهایی سالمندان پدیده‌ای است جدی و نیازمند توجه بیشتر است.

چرا سالمندان احساس تنهایی می‌کنند؟

تنهایی در سالمندان دلایل متعددی دارد. مرگ یا سکته همسر و از دست دادن دوستان نزدیک، مهم‌ترین عواملی هستند که جای خالی بزرگی در زندگی فرد مسن ایجاد می‌کنند. همچنین، دوری فرزندان و نوه‌ها (مثلاً مهاجرت کاری یا زندگی در شهرها و کشورهای دیگر) ارتباطات خانوادگی را کاهش می‌دهد و حس انزوا را تشدید می‌کند. از سوی دیگر، بازنشستگی از کار و کناره‌گیری از فعالیت‌های اجتماعی روتین نیز باعث کم‌رنگ شدن نقش اجتماعی سالمندان و احساس بی‌هدف شدن آنان می‌گردد . علاوه بر این‌ها، مشکلات جسمی و بیماری‌های مزمن نظیر کاهش شنوایی و بینایی یا مشکلات حرکتی، توانایی شرکت در جمع‌های دوستان و فعالیت‌های روزمره را محدود می‌کنند و فرد سالمند را از جامعه جدا می‌سازند. به‌علاوه تغییر محل زندگی (مثلاً نقل مکان به خانه فرزندان یا مراکز مراقبتی) می‌تواند حس بیگانگی و تنهایی را افزایش دهد. در مجموع، ترکیب این عوامل (مرگ عزیزان، تغییر نقش‌های اجتماعی، کاهش توان جسمی و فاصله خانواده) موجب افزایش خطر احساس تنهایی در دوره سالمندی می‌شود.

عوارض جسمی تنهایی در سالمندان

تنهایی مزمن پیامدهای جسمی جدی به همراه دارد. مطالعات علمی نشان داده‌اند احساس تنهایی فشارخون را بالا می‌برد و خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی و سکته را افزایش می‌دهد. همچنین انزوای اجتماعی طولانی‌مدت سیستم ایمنی بدن را تضعیف می‌کند و فرد سالمند را در برابر بیماری‌های عفونی و مزمن آسیب‌پذیرتر می‌سازد. در بسیاری از تحقیقات ثابت شده است که تنهایی حتی ریسک مرگ زودرس را افزایش می‌دهد؛ به طوری که افرادی که تنها زندگی می‌کنند چندین برابر بیش از دیگران در معرض خطر مرگ ناگهانی قرار دارند. افزون بر این، تغییرات منفی در سبک زندگی (مثل پرخوری یا افزایش مصرف غذاهای پرکالری) می‌تواند موجب چاقی مفرط و ابتلا به دیابت نوع دوم شود؛ برخی شواهد نشان می‌دهد تنهایی با افزایش ریسک مشکلات متابولیک و دیابت در سالمندان مرتبط است.

علاوه بر این موارد، تنهایی اثری مخرب بر عملکرد مغزی سالمندان دارد. تحقیقات نشان می‌دهند سالمندانی که انزوای اجتماعی را تجربه می‌کنند در مقایسه با دیگران احتمال ابتلای بالاتری به زوال عقل و اختلالات حافظه دارند. همچنین طی دوران تنهایی طولانی‌مدت، قندخون و فشارخون نوسان بیشتری یافته و خطر سکته‌های مغزی افزایش می‌یابد . به طور خلاصه، دور ماندن فرد مسن از جامعه و حمایت‌های اجتماعی به تدریج وی را درگیر مشکلات قلبی-عروقی، غددی و شناختی می‌کند و کیفیت زندگی را به شدت کاهش می‌دهد.

با وجود این شیوع بالا، خطرات ناشی از این احساس اغلب نادیده گرفته می‌شود؛ در حالی‌که مطالعات نشان می‌دهند تنهایی می‌تواند حتی مرگ زودرس را تسریع کند.

عوارض روانی و رفتاری تنهایی در سالمندان

تنهایی بر سلامت روان سالمندان نیز تأثیرات عمیقی دارد. یکی از بارزترین نتایج آن افزایش افسردگی است؛ احساس تنهایی و مورد توجه قرار نگرفتن، افراد مسن را مستعد ابتلای به افسردگی می‌کند . در واقع بسیاری از پژوهش‌ها دو عامل «تنهایی طولانی‌مدت» و «انزوای اجتماعی» را از مهم‌ترین دلایل بروز اختلالات افسردگی در سالمندان دانسته‌اند. افسردگی شدید در این دوره سنی می‌تواند پیامدهای وخیمی داشته باشد؛ در سالمندان افسرده حتی پدیده خودکشی هم نادر نیست و بر اساس آمار، حدود ۵ تا ۱۰ درصد سالمندان ممکن است افسردگی اساسی را تجربه کنند .

علاوه بر افسردگی، اضطراب و نگرانی‌های مزمن نیز در میان سالمندان تنها شایع‌تر است. فردی که احساس تنهایی می‌کند، ممکن است در مورد آینده، سلامت و امنیت خود بسیار نگران شود و این اضطراب مزمن سطح استرس را بالا ببرد. افزایش استرس نیز به نوبه خود باعث کاهش توان مقابله با بیماری‌ها و افزایش مشکلات روانی می‌شود. تجربه مداوم تنهایی احساس بی‌اعتمادی و بی‌ارزشی را در فرد دامن می‌زند؛ به طوری که سالمندی که از عشق و توجه دیگران دور بماند، اعتماد به نفس خود را از دست می‌دهد و انگیزه ادامه زندگی‌اش کاهش می‌یابد. همچنین تنهایی مزمن با اختلالات خواب و کاهش کارکرد حافظه نیز همراه است؛ مطالعات نشان داده سالمندان تنها در خوابیدن مشکل بیشتری دارند و فرآیندهای شناختی مغزشان کندتر می‌شود.

به بیان دیگر، نبود حمایت اجتماعی به تدریج سلامت روان سالمندان را تضعیف می‌کند و گاهی تا حدی پیش می‌رود که احساس می‌کنند دوست داشته نمی‌شوند یا بی‌ارزش شده‌اند. در برخی موارد شدید، این احساس ناامیدی و انزوای عمیق ممکن است منجر به افکار پایان زندگی و خودکشی شود. از این‌رو، کارشناسان بارها تأکید کرده‌اند تنهایی را باید عامل خطر بزرگی در نظر گرفت که مستقیماً سلامت روانی و حتی طول عمر سالمندان را تهدید می‌کند.

راه‌های کاهش تنهایی سالمندان

برای مقابله با عوارض تنهایی، روش‌های متعددی وجود دارد که می‌تواند وضع سالمند را بهبود بخشد. برقراری ارتباط مداوم با خانواده و دوستان یکی از موثرترین راه‌هاست؛ سر زدن مرتب، تماس تلفنی منظم یا حتی تماس تصویری باعث می‌شود سالمند بداند تنها نیست و مورد توجه قرار دارد. همچنین فعال نگه‌داشتن سالمندان در برنامه‌های گروهی و اجتماعی نقش مهمی در کاهش احساس تنهایی دارد. به‌عنوان مثال شرکت در کلاس‌های هنری، ورزشی یا فعالیت‌های گروهی در محل زندگی (مثل پیاده‌روی دسته‌جمعی، کارگاه‌های هنری یا گروه‌های ورزشی سبک) علاوه بر ایجاد شور و نشاط، فرصت شکل‌گیری دوستی‌های جدید را فراهم می‌کند.

تعامل با خانواده و دوستان نزدیک: برقراری تماس تلفنی یا دیدار حضوری منظم می‌تواند حس امنیت و تعلق سالمند را تقویت کند. گاهی فرستادن پیامک یا ویدیوهای کوتاه نیز باعث می‌شود فرد مسن احساس کند فراموش نشده است.

فعالیت‌های اجتماعی و گروهی: مشارکت در برنامه‌های محلی مانند انجمن‌های سالمندان، کلاس‌های هنری یا گروه‌های ورزشی، سالمندان را در جامعه نگه می‌دارد و حس ارزشمندی را در آن‌ها افزایش می‌دهد. حتی شرکت در گروه‌های داوطلبانه و خیریه باعث ایجاد انگیزه و حس مفید بودن خواهد شد.

استفاده از فناوری: آموزش استفاده از تلفن هوشمند، اینترنت و شبکه‌های اجتماعی (اینستاگرام، واتس‌اپ، لاین و…) به سالمند کمک می‌کند تا با عزیزان دوردست خود در ارتباط بماند. تماس تصویری با نوه‌ها و ارسال عکس و پیام‌های محبت‌آمیز، فاصله جغرافیایی را کم‌رنگ می‌کند.

برنامه‌ریزی فعالیت‌های روزانه: داشتن یک برنامه مشخص مثل رفتن به پارک، خرید، گردش یا تماشای فیلم با خانواده در ساعت مشخص، انگیزه‌ای برای بیدار شدن و فعالیت سالمند ایجاد می‌کند. نوشتن یک «تقویم امید» با یادآوری قرارهای هفتگی (ملاقات، پیاده‌روی، تماشای فیلم و…) می‌تواند هر روز او را با هدف و شوق بیشتری شروع کند.

حیوانات خانگی: نگهداری از یک حیوان خانگی مثل سگ یا گربه محبت و علاقه‌ی متقابل را به همراه می‌آورد و بسیاری از سالمندان گزارش می‌دهند ارتباط با حیوان خانگی‌شان، تنها نبودن را برایشان ملموس‌تر می‌کند.

ورزش و سلامت جسمی: ورزش ملایم و پیاده‌روی روزانه نه تنها وضعیت جسم سالمند را بهبود می‌دهد، بلکه فرصتی برای دیدار با دیگران (مثلاً همسایه‌ها یا دیگر شرکت‌کنندگان در پیاده‌روی) فراهم می‌کند. تمرین بدنی موجب ترشح هورمون‌های شادی می‌شود و در کاهش افسردگی نیز موثر است.

مراجعه به مشاور: در مواردی که عوارض روانی تنهایی تشدید شده، بهره‌گیری از مشاوره و حمایت روانشناختی می‌تواند به فرد مسن کمک کند راه‌های مقابله با انزوا را بیاموزد و حس ارزشمندی‌اش را باز یابد.

علاوه بر این روش‌ها، خدمات پرستاری در منزل نیز می‌تواند راه‌حلی عملی باشد. استخدام یک پرستار (که نه‌تنها نیازهای پزشکی سالمند را برآورده کند بلکه همراه و دوستی مهربان برای او باشد) می‌تواند به طور چشمگیری احساس تنهایی را کاهش دهد. پرستار در منزل علاوه بر انجام مراقبت‌های روزانه، به گفتگو و همراهی با سالمند می‌پردازد و خانواده را از نگرانی درباره وضعیت او آسوده می‌سازد. در برخی موارد شدیدتر که سالمند نیاز به حمایت بیشتری دارد، انتقال به یک مرکز مراقبتی سالمندان نیز ممکن است بهترین راهکار باشد؛ در این مراکز، امکانات اجتماعی و تفریحی به طور مداوم فراهم شده و فرد مسن در محیطی فعال و تحت مراقبت کامل قرار می‌گیرد. بنابراین برای کاهش خطرات ناشی از تنهایی، باید از مجموعه‌ای از راهکارها از جمله حمایت خانواده، فعالیت اجتماعی و در صورت نیاز خدمات مراقبتی تخصصی بهره برد.

خدمات موسسه سلامت برتر

موسسه سلامت برتر به‌عنوان یکی از مؤسسات معتبر خدمات پرستاری در کشور، خدمات مراقبتی و پرستاری سالمندان در منزل را با بالاترین استاندارد ارائه می‌کند. این مؤسسه با کسب مجوز رسمی از وزارت بهداشت و سابقه چندین ساله درخشان، از پرستارانی متخصص و باتجربه تشکیل شده است. پرستاران موسسه با تحصیلات مرتبط و گذراندن دوره‌های تخصصی، آماده‌اند تا ضمن نظارت بر وضعیت سلامتی سالمند، کارهای روزمره مثل کمک در بهداشت شخصی، ورزش و تغذیه، دارو دادن و پانسمان را به عهده بگیرند و در تمامی ساعات شبانه‌روز همراه او باشند. همچنین خدمات این موسسه شامل فیزیوتراپی خانگی، تزریقات و مراقبت‌های پزشکی در منزل، انجام آزمایشات تشخیصی و نمونه‌گیری، و حتی خدمات روانشناسی تخصصی می‌باشد.

بکارگیری خدمات سلامت برتر، کمک می‌کند خانواده‌های سالمند به اطمینان خاطر برسند که عزیزشان تحت مراقبت دلسوزانه قرار دارد و فقط از نظر جسمی، بلکه از نظر عاطفی و روانی نیز حمایت می‌شود. پرستاران این مؤسسه با همراهی و گفتگوهای روزانه، خلأ تنهایی را کاهش داده و شرایطی ایمن و آرام برای سالمند فراهم می‌آورند. کارشناسان موسسه سلامت برتر نیز به‌طور شبانه‌روزی آماده پاسخگویی و ارائه مشاوره رایگان درباره نحوه استفاده از خدمات هستند.

جمع‌بندی

تنهایی در دوران سالمندی عارضه‌ای جدی است که آثار مخربی بر جسم و روان فرد مسن می‌گذارد. همان‌طور که گفته شد، تنهایی مزمن می‌تواند ریسک بیماری قلبی، دیابت، زوال عقل، افسردگی و حتی مرگ زودرس را افزایش دهد. از سوی دیگر، توجه، همراهی و مراقبت صحیح به‌راحتی می‌تواند این پیامدها را کاهش دهد. پیشنهاد می‌شود خانواده‌ها با برنامه‌ریزی منظم دیدار و تماس با سالمندان، سپردن بخشی از مراقبت‌ها به پرستاران حرفه‌ای و تشویق آنان به فعالیت‌های اجتماعی، محیط امن و گرمی برای عزیزشان فراهم کنند. مؤسسه سلامت برتر با خدمات هوشمندانه‌ی پرستاری در منزل، می‌تواند یکی از گزینه‌های موثر در این مسیر باشد. با استفاده از راهکارهای ذکر شده و حمایت یکپارچه خانواده و جامعه، می‌توان از پیامدهای خطرناک تنهایی در دوران پیری پیشگیری کرد و سلامت و کیفیت زندگی سالمندان را تضمین نمود.

با ما تماس بگیرید: ۶۶۴۱۹۲۱۴-۰۲۱

ارتباط با مدیریت سلامت برتر: ۱۳۱۰۹۸۱-۰۹۱۲