آشنایی با اختلالات گفتار در سالمندان

انواع اختلالات گفتار در سالمندان

اختلالات گفتار و زبان در سنین بالا طیف وسیعی دارد که از تغییرات طبیعی در صدای سالمند تا مشکلات جدی مانند آفازی (aphasia) متفاوت است. در ادامه مهم‌ترین انواع این اختلالات را معرفی می‌کنیم.

۱. آفازی (Aphasia)

آفازی نوعی اختلال زبانی است که به دنبال آسیب به مناطق گفتاری مغز ایجاد می‌شود. شایع‌ترین علت آفازی، سکتهٔ مغزی است؛ اما ضربهٔ مغزی، تومورهای مغزی یا بیماری‌های عصبی دژنراتیو نیز می‌توانند سبب آن باشند. آفازی به انواع مختلفی تقسیم می‌شود:

آفازی بیانی (بروکا): فرد مفهوم کلمات و جملات را درک می‌کند، اما در بیان صحیح کلمات یا ساخت جملات دست‌وپاست. ممکن است جملات کوتاه و ناقص بگوید و دچار لکنت یا تلاش برای پیدا کردن کلمه باشد.

آفازی دریافتی (ورنیکه): بیمار قادر به تولید جملات روان و طولانی است، اما محتوای آن بی‌معنا یا نامفهوم می‌شود. درک جملات دیگران نیز مشکل است.

آفازی جهانی: هر دو حوزهٔ درک و بیان آسیب دیده‌اند و فرد به سختی می‌تواند چیزی بفهمد یا بگوید.

در سالمندان، آفازی معمولاً به‌ دنبال سکته مغزی رخ می‌دهد و نیازمند توان‌بخشی طولانی‌مدت است.

2. دیسارتری (Dysarthria)

دیسارتری نوعی اختلال گفتار است که به‌دلیل ضعف یا عدم هماهنگی عضلات گفتاری (مانند زبان، لب‌ها، حنجره) ایجاد می‌شود. بیماران دیسارتری ممکن است گفتار آهسته، نامفهوم، خشن یا بی‌لحن داشته باشند. علت این مشکل معمولاً بیماری‌هایی مانند سکته، پارکینسون، فلج پیشروندهٔ عضلات یا اسکلروز جانبی آمیوتروفیک (ALS) است. سالمندان مبتلا به دیسارتری برای بازآموزی عضلات گفتار یا استفاده از تکنیک‌های جایگزین (مثل تمرین‌های تنفس و تقویت عضلات دهان) به گفتاردرمانی نیاز دارند.

3. آپراکسی گفتار (Apraxia of speech)

آپراکسی به اختلال در برنامه‌ریزی حرکات گفتاری اشاره دارد. در این حالت، عضلات گفتار سالم و قوی هستند، اما مغز برای اجرای حرکات پیچیدهٔ گفتاری مشکل دارد. بیمار ممکن است جایگاه صداها را اشتباه بگیرد، در تلفظ یک کلمه هر بار به صورت متفاوتی خطا کند، یا در پیروی از الگوهای آهنگ و ریتم دچار مشکل شود. این اختلال نیز معمولاً بعد از سکته یا آسیب مغزی رخ می‌دهد و درمان آن ترکیبی از آموزش آهنگ گفتار و تکرار تمرین‌های هدفمند است.

4. اختلالات صوت (Voice disorders)

با افزایش سن، تارهای صوتی دچار تغییراتی می‌شوند که ممکن است منجر به خشونت یا ضعف صدا شود. این تغییرات می‌توانند به‌دلیل نازک شدن مخاط، کاهش خاصیت ارتجاعی تارهای صوتی یا کاهش تولید بزاق باشند. برخی از سالمندان نیز به‌دلیل بیماری‌هایی مانند پارکینسون، از دست دادن کنترل عضلانی در حنجره و لرزش صدا را تجربه می‌کنند. خشکی دهان به‌دلیل مصرف دارو یا کم‌شدن مصرف آب می‌تواند کیفیت صدا را کاهش دهد. گفتاردرمانگران با آموزش تکنیک‌های تنفسی و اصلاح الگوی صدادهی به بهبود کیفیت صدا کمک می‌کنند.

5. لکنت زبان (Stuttering)

اگرچه لکنت معمولاً در کودکان دیده می‌شود، در بزرگ‌سالان و سالمندان نیز ممکن است بروز کند یا عود نماید. لکنت شامل تکرار یا کشش صداها یا توقف‌های ناگهانی در گفتار است. لکنت دیررس می‌تواند ناشی از سکته، آسیب مغزی یا استرس شدید باشد. درمان لکنت بر تکنیک‌های روان‌سازی گفتار و کاهش اضطراب استوار است.

6. اختلالات گفتاری مرتبط با زوال عقل و آلزایمر

افراد مبتلا به آلزایمر یا سایر انواع دمانس اغلب در مراحل اولیه در یافتن کلمات مشکل دارند و از کلمات عمومی به جای کلمات دقیق استفاده می‌کنند. با پیشرفت بیماری، درک زبان و توانایی پیروی از دستورالعمل‌ها کاهش می‌یابد و گفتار ممکن است به جملات کوتاه و تکرار یک کلمه یا عبارت محدود شود. درمان مستقیم گفتار در این بیماری‌ها نقش محدودی دارد، اما آموزش خانواده و استفاده از روش‌های ارتباط جایگزین (مانند تصاویر یا اشاره) می‌تواند به بهبود ارتباط کمک کند.

7. اختلالات بلع (Dysphagia)

هرچند اختلال بلع یک اختلال گفتار نیست، اما به حوزهٔ گفتاردرمانی مرتبط است. بسیاری از سالمندان به‌دلیل سکته، پارکینسون یا ضعف عضلات دهان و حلق در بلع دچار مشکل می‌شوند. این وضعیت می‌تواند منجر به سوءتغذیه یا آسپیراسیون (ورود غذا به ریه) گردد. گفتاردرمانگر با آموزش تکنیک‌های ایمن‌سازی بلع، تعدیل بافت غذا و تمرین‌های تقویت عضلات دهان و حلق به بیمار کمک می‌کند تا خطر خفگی و سوءتغذیه کاهش یابد.