کنترل دیابت در سالمندان

طراحی رژیم غذایی برای سالمندان دیابتی

وعده‌های غذایی منظم و کوچک

سالمندان دیابتی باید از پرخوری و گرسنگی طولانی پرهیز کنند. بهتر است وعده‌های غذایی اصلی (صبحانه، ناهار و شام) در فواصل زمانی منظم مصرف شوند و بین آن‌ها دو میان‌وعده سبک وجود داشته باشد. خوردن وعده‌های کوچک‌تر ولی با فاصلهٔ زمانی کمتر، از افزایش یا کاهش ناگهانی قند خون جلوگیری می‌کند. برای مثال:

صبحانه: ساعت 7–8 صبح

میان‌وعدهٔ صبح: ساعت 10–10:30 صبح

ناهار: ساعت 13–14

میان‌وعدهٔ عصر: ساعت 16–16:30

شام: ساعت 19–20

البته این برنامه باید بر اساس ساعت مصرف داروها، برنامهٔ فعالیت روزانه و توصیهٔ پزشک تنظیم شود. وعدهٔ صبحانه باید حاوی کربوهیدرات‌های پیچیده و پروتئین باشد تا انرژی فرد را برای چند ساعت تامین کند (مثل نان سبوس‌دار با پنیر کم‌چرب و سبزی، یا بلغور جو همراه با شیر کم‌چرب و مغزها). میان‌وعده‌ها نیز می‌توانند شامل یک میوهٔ کوچک به همراه چند عدد مغز یا یک لیوان شیر کم‌چرب باشند.

انتخاب کربوهیدرات‌های پیچیده و کم‌گلیسمی

شاخص گلیسمی (GI) میزان تاثیر غذا بر افزایش قند خون را نشان می‌دهد. مواد غذایی با GI بالا (مانند نان سفید، برنج سفید یا شیرینی‌ها) باعث افزایش سریع قند می‌شوند، در حالی که مواد با GI پایین (مانند نان سبوس‌دار، جو دو سر، سبزیجات، عدس و لوبیا) قند را آهسته‌تر و پایدارتر افزایش می‌دهند. سالمندان دیابتی باید بیشتر از کربوهیدرات‌های پیچیده با GI پایین استفاده کنند. برای مثال، نان کامل و برنج قهوه‌ای جایگزین مناسبی برای نان و برنج سفید هستند. همچنین سبزیجاتی مانند کلم بروکلی، کدو و اسفناج به دلیل فیبر بالا و GI پایین توصیه می‌شوند.

مصرف کافی فیبر

فیبر محلول (در میوه‌هایی مانند سیب و مرکبات، و در جو دو سر) باعث کند شدن جذب قند و کاهش چربی خون می‌شود. فیبر نامحلول (در سبوس گندم، سبزیجات با برگ سبز و حبوبات) به سلامت دستگاه گوارش و پیشگیری از یبوست کمک می‌کند. توصیه می‌شود سالمندان دیابتی روزانه حدود 25–30 گرم فیبر دریافت کنند. استفاده از میوه‌ها با پوست، سبزیجات تازه یا پخته، حبوبات و غلات کامل، راهی مناسب برای تامین این مقدار است. البته باید به تدریج فیبر غذا افزایش یابد تا از نفخ یا ناراحتی معده جلوگیری شود.

کاهش قند و شیرینی‌ها

مصرف قندهای ساده مانند شکر، مربا، شیرینی‌های سنتی یا صنعتی، نوشابه و آبمیوه‌های صنعتی باید محدود یا حذف شود. برای تامین شیرینی، بهتر است از میوه‌های تازه، کمی کشمش یا خرمای خشک استفاده کرد و برای طعم‌دار کردن غذا، از ادویه‌ها و گیاهان معطر بهره برد. جایگزین‌هایی مانند شیرین‌کننده‌های مصنوعی نیز وجود دارند؛ اما باید تحت نظر پزشک مصرف شوند، به‌ویژه اگر بیمار مشکلات کلیوی یا دیگر عوارض داشته باشد. از نوشیدنی‌های بدون قند مثل چای سبز یا دمنوش‌های گیاهی می‌توان به جای نوشابه استفاده کرد.

انتخاب چربی‌های سالم و محدودیت چربی اشباع

چربی‌های سالم (اسیدهای چرب غیراشباع) برای حفظ سلامت قلب و عروق مفید هستند. منابع این چربی‌ها شامل روغن زیتون، روغن کلزا، آووکادو و مغزهایی مانند گردو و بادام هستند. روغن‌های گیاهی غیراشباع باید جایگزین چربی‌های جامد مانند کره، مارگارین و روغن‌های حیوانی شود. مصرف اسیدهای چرب امگا-3 (در ماهی‌های چرب مثل سالمون و ساردین، و در بذر کتان و چیا) نیز به کاهش التهاب و بهبود سلامت قلب کمک می‌کند. توصیه می‌شود مصرف چربی‌های اشباع و ترانس (موجود در فست‌فودها و مواد غذایی فرآوری‌شده) به حداقل برسد، زیرا باعث افزایش کلسترول بد (LDL) و خطر بیماری‌های قلبی می‌شود.

کنترل مقدار پروتئین و انتخاب منابع مناسب

پروتئین برای حفظ عضلات و بافت‌های بدن در سالمندان حیاتی است. با وجود این، برخی بیماران دیابتی دارای آسیب کلیوی هستند و باید مقدار پروتئین دریافتی را با مشورت پزشک و متخصص تغذیه کنترل کنند. منابع پروتئین سالم شامل مرغ بدون پوست، ماهی، حبوبات و لبنیات کم‌چرب هستند. گوشت قرمز باید به صورت محدود مصرف شود (حداکثر 1–2 بار در هفته) و قسمت‌های کم‌چرب آن انتخاب گردد. تخم‌مرغ نیز منبع خوبی از پروتئین است، اما در صورت داشتن کلسترول بالا، مصرف آن باید تحت نظر پزشک تنظیم شود.

محدودیت سدیم (نمک)

بسیاری از سالمندان دیابتی فشار خون بالا دارند. مصرف زیاد نمک در این بیماران می‌تواند خطر حملهٔ قلبی و سکته را افزایش دهد. توصیه می‌شود مصرف نمک به کمتر از 5 گرم در روز محدود شود. برای جایگزین کردن طعم، از سبزیجات خشک، ادویه‌ها و آب لیموی تازه می‌توان استفاده کرد. همچنین باید از مصرف غذاهای کنسروی، فست‌فود و تنقلات شور که حاوی سدیم زیاد هستند اجتناب کرد.

مدیریت مناسب مایعات

نوشیدن آب کافی در سالمندان ضروری است. کم‌آبی باعث افزایش غلظت خون و افزایش قند می‌شود و خطر نارسایی کلیه یا مشکلات قلبی را بالا می‌برد. سالمندان باید حتی در صورت عدم احساس تشنگی، آب یا نوشیدنی‌های بدون قند مانند دمنوش‌های گیاهی بنوشند. برای افرادی که به بیماری‌های قلبی یا کلیوی مبتلا هستند، مصرف مایعات باید با نظر پزشک تنظیم شود.

رعایت بهداشت غذا و ایمنی تغذیه

سالمندان ممکن است سیستم ایمنی ضعیف‌تری داشته باشند و بیشتر در معرض عفونت‌های غذایی قرار گیرند. رعایت نکات بهداشتی در تهیه و نگهداری غذا، مانند پختن کامل گوشت و تخم‌مرغ، شستن میوه و سبزیجات و نگهداری غذا در دمای مناسب، بسیار مهم است. همچنین غذاهای تاریخ‌گذشته یا مانده را نباید مصرف کرد.

کنترل وزن و فعالیت بدنی

رژیم غذایی متعادل باید به گونه‌ای باشد که به حفظ وزن سالم یا کاهش وزن در افراد دارای اضافه‌وزن کمک کند. کاهش وزن ملایم (5–10٪ وزن بدن) می‌تواند قند خون و فشار خون را بهبود بخشد. همراه با رژیم غذایی، فعالیت بدنی منظم مانند پیاده‌روی روزانه، تمرینات کششی و مقاومتی برای سالمندان توصیه می‌شود. لازم است برنامهٔ فعالیت بدنی با نظر پزشک و متخصص فیزیوتراپی طراحی شود تا خطر آسیب به مفاصل یا قلب کاهش یابد.